ইজমা আৰু কিয়াছক লৈ আমাৰ সমাজত ব্যাপক ভুল ধাৰণা বিদ্যমান। আমি বহুতেই নাজানোঁ যে ইজমা কি আৰু কিয়াছ কি! মানুহে ইজমা-কিয়াছ সম্পর্কে মাৰাত্মক ভুল জ্ঞান ৰখাৰ কাৰণে প্রতিদিনে নতুন নতুন বিষয় ধর্মৰ মাজত ইজমা-কিয়াছৰ নাম দি সুমুৱাই দিয়া হৈছে। বিশেষকৈ বিদ‘আতী, খুব কব জ্ঞানী চুফিবাদী আলিম নামধাৰী লোকসকলে সাধাৰণ মানুহৰ ওচৰত নতুন নতুন বিষয় উপস্থাপন কৰি কয় এইটো ইজমা হৈ গৈছে, সেইটো কিয়াছ হৈ গৈছে। সাধাৰণ মানুহেও নুবুজি সেইবোৰ গ্রহণ কৰিছে আৰু ছহীহ বিষয় উপস্থাপন হ’লেও তেওঁলোকে সেইটো মানিবলৈ অস্বীকাৰ কৰি ইজমা কিয়াছৰ যুক্তি দাঙি ধৰে। অথচ তেওঁলোকে নাজানে ইজমা কি বা কিয়াছ কি!
প্ৰথমতে কোৰআনত আল্লাহে কি কৈছে সেয়া চাওঁ আঁহক-
“আজি মই তোমালোকৰ কাৰণে তোমালোকৰ দ্বীনক পৰিপূর্ণ কৰিলোঁ আৰু তোমালোকৰ ওপৰত মোৰ অনুগ্ৰহ সম্পূর্ণ কৰিলোঁ আৰু তোমালোকৰ কাৰণে ইছলামক দ্বীন হিচাপে মনোনীত কৰিলোঁ।” (ছুৰা আল-মায়িদাহ : ৩)
“হে মুমিনসকল! তোমালোকে আল্লাহৰ আনুগত্য কৰা আৰু ৰাছুলৰ আনুগত্য কৰা লগতে আনুগত্য কৰা তোমালোকৰ মাজৰ দায়িত্বশীলসকলৰ, তাৰ পিছত তোমালোকৰ মাজত কোনো বিষয় লৈ মতভেদ ঘটিলে সেয়া উপস্থাপন কৰা আল্লাহ আৰু তেওঁৰ ৰাছুলৰ ওচৰত, যদি তোমালোকে আল্লাহ আৰু আখিৰাতক বিশ্বাস কৰা। এই পন্থাই উত্তম আৰু পৰিণামত উৎকৃষ্টতৰ।” (ছুৰা আন-নিছা : ৫৯)
“সিহঁত ইমানদাৰ হ’ব নোৱাৰে¸ যেতিয়ালৈকে সিহঁতে সিহঁতৰ মাজত সৃষ্ট বিবাদ-বিসম্বাদৰ বিচাৰ কাৰ্যত তোমাক [ৰাছুল ছঃ] ন্যায়বিচাৰক বুলি স্বীকাৰ নকৰে।’’ (ছুৰা আন-নিছা : ৬৫)
“কোৱা! তোমালোকে আল্লাহ আৰু ৰাছুলৰ আনুগত্য কৰা’’ (আলে-ইমৰান : ৩২, ১৩২; আন-নিছা : ৫৯; আল-আনফাল : ১, ২০, ৪৬; আন-নুৰ : ৫৪, ৫৬; মুহাম্মদ : ৩৩; আল-মুজাদালাহ : ১৩; আত-তাগাবুন : ১২)
“তোমালোকৰ প্রতিপালকৰ ফালৰ পৰা যি অৱতীর্ণ হৈছে তোমালোকে তাৰ অনুসৰণ কৰা আৰু তেওঁক (আল্লাহক) বাদ দি আন কাকো অভিভাভকৰূপে (আউলিয়াৰ) অনুসৰণ নকৰিবা। তোমালোকৰ কম সংখ্যকেই উপদেশ গ্ৰহণ কৰা।’’ (ছুৰা আল-আ’ৰাফ, আয়াত ৩)
বহুতেই কৈ থাকে কোৰআন হাদীছত সমাধান নাপালে কি কৰিব? অথচ স্বয়ং আল্লাহে কৈছে ,ছুৰা আন-নিছাৰ ৫৯নং আয়াতত মতানৈক্য হ’লে ৰাছুলুল্লাহ চাল্লাল্লাহু আলাইহি অছাল্লাম আৰু কোৰআনৰ ফালে ঘূৰি আহিবলৈ! অর্থাৎ কোৰআন আৰু হাদীছৰ মাজতেই সমাধান নিশ্চয় আছে। তাৰ পিছতো যদি কয় কোৰআন আৰু হাদীছত তো নাই! তেনেহ’লেতো আৰু সহজ, যিটো কোৰআন আৰু হাদীছত নাই সেইটো ইছলামতো নাই!
‘‘নিশ্চয় সর্বোত্তম বাণী আল্লাহৰ কিতাব আৰু সর্বোত্তম আদর্শ মুহাম্মদ চাল্লাল্লাহু আলাইহি অছাল্লামৰ আদর্শ। আৰু সকলোতকৈ নিকৃষ্ট বিষয় হ’ল (দ্বীনৰ মাজত) নৱ আৱিষ্কৃত বিষয়; আৰু নৱ আৱিষ্কৃত প্রত্যেক বিষয় বিদ‘আত আৰু প্রত্যেক বিদ‘আত হ’ল ভ্রষ্টতা আৰু প্রত্যেক ভ্রষ্টতাৰ পৰিণাম জাহান্নাম।” (ছহীহ মুছলিম : ১৫৩৫ ও ছুনান আন-নাছাঈ : ১৫৭৮, হাদীছৰ শব্দ চয়ন নাছাঈৰ পৰা)
দ্বীন ইছলাম পৰিপূর্ণ। (ছুৰা আল-মায়িদাহ : ৩)।
এতিয়া ইজমা কিয়াছৰ নামত দ্বীন ইছলামত নতুন নতুন সংযোজন কি আদৌ সম্ভৱ? ইছলামী শ্বৰীয়তৰ (আইনৰ) তৃতীয় উৎস হ’ল ইজমা। ইজমা হ’ল এই উম্মতৰ দীনি জ্ঞানসম্পন্ন মুজতাহিদসকলৰ ঐক্যমত পোষণ আৰু ইয়াৰ ভিত্তি হ’ল ৰাছুলুল্লাহ ছাল্লাল্লাহু আলাইহি অছাল্লামৰ ছহীহ হাদীছ-
‘‘মোৰ উম্মত কেতিয়াও ভ্রষ্ট পথত একমত নহ’ব’’। (মুস্তাদৰাকে হাকিম (১/২০০-২০১) হাদীছ নং- ৩৯৪, ৩৯৬, ৩৯৭, ৩৯৯, ৪০০ আৰু চাওঁক: আবু দাউদ (৪/৯৮) হাদীছ নং- ৪২৫৩; তিৰমিযী (৪/৪৬৬) হাদীছ নং- ২১৬৭; ইবনে মাজাহ (২/১৩০৩) হাদীছ নং- ৩৯৫০)।
গতিকে উম্মতৰ সকলোৱে যদি কোনো বিষয়ত একমত হয়, তেনেহ’লে সেইটোও আল্লাহ আৰু আল্লাহৰ ৰাছুল চাল্লাল্লাহু আলাইহি অছাল্লামৰ অনুমতিক্রমেই হ’ব আৰু সেইটো হ’ব গ্রহণযোগ্য। এনেধৰণৰ পূর্বৱর্তী কোনো দ্বীনৰ ক্ষেত্রত সিহঁতৰ নবীৰ মুখৰ পৰা কোনো অভয়বাণী শুনোৱা হোৱা নাই। ফলত সিহঁতৰ সকলোৱে একমত হ’লেও সেই মতটো সঠিক হোৱাৰ নিশ্চয়তা নাই। অথচ আমাৰ ইয়াত কম জ্ঞানী লোকসকলেও ইজমাৰ বয়ান কৰি সমাজ চলাই আছে! আজিৰ সমাজৰ ফালে লক্ষ্য কৰিলে সহজে বুজা যায় যে আহলে ছুন্নাত ওৱাল জাম‘আতৰ আলিমসকলে অন্যান্য প্রচলিত বিভিন্ন ফিৰ্কাৰ নিজস্ব মতামত গ্রহণ কৰা নাই। তেওঁলোকে কোৰআন আৰু ছহীহ হাদীছৰ বাহিৰে কোনো মতামত গ্রহণ নকৰে। ব্যক্তিগত কোনো মতামত তেওঁলোকে গ্রহণ নকৰে। গতিকে ইজমা ইজমা কৰি যিসকলে নতুন বিষয় দ্বীনত প্রৱেশ কৰাইছে তেওঁলোকে মূলতঃ ইজমাক লৈ মানুহক বুৰ্বক বনাইছে। আজিৰ সমাজত কিছু সংখ্যক বিদ‘আতী আলিমে নতুনকৈ ইজমা ইজমা কৰি আছে, অথচ আলিমসকলৰ কিছুমানে ৰীতিমতে তেওঁলোকৰ বিৰোধিতা কৰিছে! তেনেহ’লে ইজমা কি ধৰণে হ’ল?
“যিয়ে আমাৰ এই ধর্মত এনেকুৱা কোনো নতুন বিষয় উদ্ভাৱন কৰিব যিটো ধর্মৰ অন্তর্ভুক্ত নাছিল সি প্রত্যাখ্যাত হব”। (বুখাৰী ও মুছলিম)
অধিক সংখ্যক আলিমৰ মতে চাৰি খলিফাৰ পিছত উম্মতৰ মাজত ইজমা হোৱাৰ আৰু কোনো সুযোগেই নাই! ইজমাৰ উদাহৰণ হৈছে, যেনেকৈ প্রত্যেক ব্যক্তিৰ কাৰণে পাচ ওৱাক্তত ১৭ ৰাক‘আত ছালাত ফৰজ। এই ফৰজ কমও কৰিব নোৱাৰি বা বেছিও কৰিব পৰা নাযায়। এইটোৱেই হৈছে ইজমা। কোনোবাই যদি কয় ১৭ ৰাক‘আত নহয়, ১৮ ৰাক‘আত বা ১৯ ৰাক‘আত তেতিয়াহ’লে সেইটো গ্রহণযোগ্য নহ’ব। এইটোৱেই ইজমা যে ১৭ ৰাক‘আত ফৰজ ছালাত। এইটো ১৪৫০ বছৰ আগৰ পৰাই প্রকাশিত এটা বিষয়। নতুন বিষয় নহয়। কোনোবাই যদি কয় ৱিতিৰ ছালাত ফৰজ এইটো ইজমা, তেনেহ’লে এইটো ভুল। ফৰজ নিশ্চয় নহয়। ৱিতিৰ ছালাত ছুন্নাতে মুৱাক্কাদা অর্থাৎ খুব গুৰুত্বপূর্ণ ঠিক যেনেকৈ ফজৰৰ ছুন্নাত ছালাত খুব গুৰুত্বপূর্ণ, যদিও কোনো কোনোৱে ওৱাজিব বুলি কৈছে। কিন্তু অধিকাংশ আলিমৰ মতে এইটো ছুন্নাতে মুৱাক্কাদাহ। লক্ষণীয় বিষয় হ’ল কোনোবাই যদি কয় ৱিতিৰ ফৰজ বা ওৱাজিব এইটো ইজমা তেনেহ’লে ভুল। ওপৰৰ হাদীছ লক্ষ্য কৰক “একমত নহ’ব” অর্থাৎ অধিকাংশ আলিমে ছুন্নাতে মুৱাক্কাদাহ বুলি কৈছে যদিও কিছুমানে ওৱাজিব বুলি কৈছে। কিন্তু সকলোৱে একমত দৈনিক পাচ ওৱাক্ত ছালাত ফৰজ। চাৰি ওৱাক্ত নহয় বা ছয় ওৱাক্তও নহয়। এইটোৱেই ইজমা। জাকাত ফৰজ এইটো ইজমা। চিয়াম (ৰোজা) ফৰজ এইটো ইজমা।
ইছলামী শ্বৰীয়তৰ (আইনৰ) চতুর্থ উৎস হ’ল কিয়াছ:
_________________________
_________________________
কিয়াছ নির্ভৰ কৰে পূর্বৱর্তী তিনিটা উৎসৰ ওপৰত। গতিকে এইটো মনেসজা একো নহয়। কিয়াছ হৈছে কোৰআন আৰু হাদীছক কিয়ামত পর্যন্ত সংযোগ স্থাপন কৰা। এইটো নতুন কোনো বনোৱা বিষয় নহয়। ইয়াৰ সৰু এটা উদাহৰণ হ’ল- এখন কাগজত কোৰআন লিখা কি নিষেধ? ইয়াত কিয়াছ হৈছে- নিশ্চয় নহয়। কাৰণ তৎকালীন সময়ত চামড়াত¸ গছৰ পাতত¸ বাকলিত লিখা হৈছিল, যদি কাগজ থাকিলহেঁতেন তেনেহ’লে কাগজতো লিখিলেহেঁতেন। এই যে ১৪৫০ বছৰ আগতে নাজিল হোৱা কোৰআনৰ বিধান বর্তমান সময়ত সমন্বয় কৰা এইটোৱেই কিয়াছ। বিল্লাল ৰাদ্বিয়াল্লাহু আনহুক উচ্চস্বৰে আজান দিবলৈ কোৱা হৈছিল যাতে বেছি দূৰলৈকে মানুহে আজান শুনিবলৈ পায়। এজন অন্ধ লোকক আজান শুনিবলৈ পালে মছজিদত হাজিৰ হোৱাৰ নির্দেশ দিয়া হৈছিল। আজান যিমান বেছি দূৰলৈকে যাব সিমানে ছাওৱাব অর্জনৰ কথা হাদীছত আহিছে। ইছলামত জীৱনৰ প্রয়োজনীয়তাত নতুন টেকনোল’জি ব্যৱহাৰ কৰাত নিষেধ কৰা নাই। গতিকে বুজা গৈছে যদি সেই সময়ত মাইক থাকিলহেঁতেন তেনেহ’লে মাইক ব্যৱহাৰ কৰা হ’লহেঁতেন। মাইক ব্যৱহাৰে দ্বীন ইছলামৰ বিধান পৰিৱর্তন কৰা নাই।
“যিয়ে কোনো ভাল পদ্ধতি প্রচলন কৰিলে তেওঁ তাৰ ছাওৱাব পাব আৰু সেই পদ্ধতি অনুযায়ী যিয়ে কাম কৰিব তেওঁলোকৰ ছাওৱাবো তেওঁ পাব, তাতে তেওঁৰ ছাওৱাবৰ কোনো কম কৰা নহ’ব। আনহাতে যি ব্যক্তিয়ে ইছলামত কোনো বেয়া পদ্ধতি প্রৱর্তন কৰিব তেওঁ তাৰ পাপ বহন কৰিব, আৰু যিসকলে সেই পদ্ধতি অনুসৰণ কৰিব তেওঁলোকৰ পাপও তেওঁ বহন কৰিব, তাতে তেওঁলোকৰ পাপৰ কোনো কম কৰা নহ’ব।” (মুছলিম)
এই যে সংযোজন অর্থাৎ কানেক্টিভিটি ১৪৫০ বছৰ আগৰ কোৰআন আৰু হাদীছৰ বাণীৰ সৈতে এইটোৱেই হৈছে কিয়াছ, কিয়াছ কোৰআন আৰু হাদীছৰ বাহিৰত নহয়। অথচ সমাজত দ্বীনৰ নামত নতুন বিষয় সংযোজন কৰি কোৱা হৈছে এইটো কিয়াছ! অথচ দ্বীনৰ মাজত প্রত্যেক নতুন সংযোজন বিদ‘আত যিটো গোমৰাহী আৰু যাৰ পৰিণাম জাহান্নাম।
গতিকে কিয়াছৰ নামত কোৰআন আৰু ছুন্নাহৰ বিপৰীত কোনো বিষয় গ্রহণ কৰা কেনেকৈ সমীচীন হ’ব?
“যিয়ে আমাৰ এই ধর্মত এনেকুৱা কোনো নতুন বিষয় উদ্ভাৱন কৰিব যিটো ধর্মত অন্তর্ভুক্ত নাছিল সেইটো প্রত্যাখ্যাত হ’ব”। (বুখাৰী ও মুছলিম)
একেদৰে বাছত যোৱা¸ বিমানত যোৱা, মেচিনত কাপোৰ চিলাই কৰা জায়েজ হয় নে, মাদ্রাছা প্রতিষ্ঠা কৰা জায়েজ নে ইত্যাদি এইবিলাক সম্পর্কে মাছা‘আলা কিয়াছৰ ভিত্তিত হয়। কিন্তু দ্বীন ইছলামৰ কোনো বিষয়েই হেৰ-ফেৰ কৰাৰ সুযোগ নাই।
গতিকে আমি বুজিব পাৰিছোঁ যে, ইছলাম এনেকুৱা এটা দ্বীনৰ নাম, যিটো সম্পূর্ণভাৱে আগৰে পৰাই আছে আৰু তাৰ বিধানসমূহত বাহিৰৰ কোনো প্রভাৱ তাত পৰা নাই। যিহেতু আল্লাহ তা‘আলাই এই বিধান দিছে, আৰু জ্ঞান-বিজ্ঞানও আল্লাহৰ পক্ষৰ পৰাই দিয়া নিয়ামত বিশেষ, সেয়েহে এই দুটা কেতিয়াও পৰস্পৰ বিৰোধী হ’ব নোৱাৰে। বাস্তৱতো সেইটো ঘটা নাই। আল্লাহৰ কোৰআনৰ কোনো আয়াত, ৰাছুলুল্লাহ চাল্লাল্লাহু আলাইহি অছাল্লামৰ কোনো ছহীহ হাদীছ বিজ্ঞানত পৰীক্ষিত কোনো ধ্রুৱসত্যৰ বিৰোধী হৈছে বুলি— এনেকুৱা কোনো প্রমাণ আজিলৈকে কোনেও দিব পৰা নাই। যদিও কোনো কোনো ক্ষেত্রত বিজ্ঞানৰ কোনো কোনো থিওৰি প্রাথমিকভাৱে আল-কোৰআন আৰু ছহীহ হাদীছৰ সৈতে বিৰোধী হৈছে বুলি ভাৱ হৈ থাকে, তথাপিও তাত আল্লাহৰ কোৰআন আৰু ছহীহ হাদীছেই মূলতঃ গ্রহণযোগ্য হ’ব, কাৰণ এই সমস্ত প্রাথমিক থিওৰি (যিবোৰ পৰীক্ষিত সেইবোৰ সত্য বুলি প্রমাণিত হোৱা নাই) পৰিৱর্তনশীল। আল্লাহৰ কোৰআনৰ কোনো আয়াত, আৰু ৰাছুলুল্লাহ চাল্লাল্লাহু আলাইহি অছাল্লামৰ কোনো ছহীহ হাদীছ পৰিৱর্তনশীল নহয়। অৱশ্যে কোনো কোনো ক্ষেত্রত খৰধৰকৈ বহুতেই সঠিক অর্থ ও ব্যাখ্যা অনুধাৱন কৰিব নোৱাৰে। সেই ক্ষেত্রত দৰকাৰ প্রকৃত জ্ঞানীৰ ওচৰলৈ উভতি যোৱা। আনহাতে ইছলামে জ্ঞান-বিজ্ঞানক উৎসাহিত কৰিছে, জ্ঞান অর্জনক ফৰজ কৰিছে। ইছলামত বিজ্ঞানীসকলৰ যি কদৰ আছে, অন্যান্য ধর্মৰ সৈতে ইয়াৰ কোনো তুলনাই হ’ব নোৱাৰে। গতিকে দ্বীন (ইছলাম) আৰু জ্ঞান-বিজ্ঞান পৰস্পৰ বিৰোধী বোলা সম্পূর্ণ অযৌক্তিক। সেয়েহে ইছলামী বিধান বাস্তৱায়নত এই সন্দেহৰ অৱতাৰণা কৰা বাতুলতা মাত্র।
ৰাছুলুল্লাহ চাল্লাল্লাহু আলাইহি অছাল্লামে নির্দেশ দিছে কোৰআন আৰু ছুন্নাহক দৃঢ়ভাৱে খামুচি ধৰিবলৈ। ইজমা আৰু কিয়াছ কোৰআন আৰু ছুন্নাহৰেই অংশ। বাহিৰৰ একো নহয়। দ্বীন ইছলাম পৰিপূর্ণ। নতুন সংযোজন বা বিয়োজনৰ কোনো সুযোগ নাই। তেনেহ’লে কেনেকৈ ইজমাৰ নামত কিয়াছৰ নামত নতুন বিষয় ইছলামত প্রৱেশ কৰোৱা সম্ভৱ???
No comments:
Post a Comment